Księga Stylu

Autorki: Maja Nałęcka & Marta Smyrska

Spis treści 

1. Język i styl
2. Narzędzia do sprawdzania jasności tekstu
3. Pisownia
   

1. Język i styl 

1 Komunikujemy się tak prosto, jak to możliwe. (Ale nie prościej).

2. Unikamy żargonu i anglicyzmów.

3. Nie używamy skrótowców bez ich wcześniejszego wytłumaczenia (w tym samym tekście).

4. Skupiamy się na perspektywie odbiorcy. Ustalamy co może wiedzieć, a czeo nie.  

5. Piszemy do jednej osoby.

6. Używamy stylu klasycznego (piszący i czytelnik są sobie równi.

7. Unikamy strony biernej.

8. Używamy szczegółu.

9. Piszemy krótkie zdania (do 20 wyrazów).

10. Dodajemy nagłówki i śródtytułów.

2. Narzędzia do sprawdzania jasności tekstu:

www.logios.pl

https://www.jasnopis.pl/

https://freeisoft.pl/2013/02/narzedzie-do-sprawdzania-trudnosci-tekstu/

3. Pisownia 

⬇ Bibliografia

Znajdujący się na końcu dokumentu spis materiałów i książek wykorzystanych w pracy, jeśli te wszystkie źródła były wcześniej już raz wymienione w przypisach dolnych, ma postać wyliczenia alfabetycznego (Adamski, Bednarski, Cybulski itd.)
Z tego względu nazwisko znajduje się przed inicjałem imienia (odwrotnie w stosunku do przypisów dolnych) 

Przykład:

1. Plechawska-Wójcik M., Laskowski M., Game On! Using Gamification in Didactics, Science and Environmental Protection, Lublin 2018.
2. Tkaczyk P., Grywalizacja. Jak zastosować mechanizmy gier w działaniach marketingowych, Gliwice 2012.  

Litera P przed T, inicjały po nazwisku, nazwa książki pismem pochyłym, między miejscem wydania a rokiem wydania nie stawia się przecinka (ale między nazwą firmy, wydawcą już tak) i na końcu kropka 

⬇ Czas

godzina, godz. i h (skrót dla liczby godzin)

11:30 lub 11.30

Coś trwało 11 godzin i 20 minut, 11 h i 20 min

minuta, min

sekunda, 10 s albo potoczny zapis 10 sek. (komentarz językoznawcy poniżej) 

Skrót „min” zapisuje się bez kropki, bo to międzynarodowy zapis w układzie:

10 h 10 min 10 s (oficjalny i naukowy) 

Adam Wolański: „Niezależnie od międzynarodowych oznaczeń jednostek SI i pozaukładowych w polszczyźnie mieliśmy tradycyjne skróty wyrazowe dla godziny (godz.) i sekundy (sek.). Nie dorobiliśmy się natomiast skrótu dla wyrazu minuta. […] Zapisy zachowujące pewną symetrię i konsekwencję w formie – typu: 1 godz. 23 min. 30 sek. lub 1 h 23 m 30 s – wydają się kuszącą propozycją, lecz może się ona okazać kłopotliwa. Otóż np. koniecznym stanie się stosowanie kwalifikatorów stylistycznych przy skrócie wyrazu minuta – zapis bez kropki (min) w stylach oficjalnych, naukowych, z kropką (min.) w odmianach potocznych i zawsze przy współwystępowaniu polskich skrótów godz. i sek.”

Powinniśmy się trzymać stylu oficjalnego i naukowego, szczególnie gdy chodzi o pomiar, czyli minuty i sekundy 

⬇ Daty

Są różne możliwości (są równie dobre, byle stosować je konsekwentnie):

12.03.2019

2019.03.12

12 marca 2019 (nazwa miesiąca w dopełniaczu, 12 marzec to kolejny 12 miesiąc i do tego kolejny marzec) 

Przy okazji liczebniki zapisywane liczbowo można pisać z kropką 12. marzec (dwunasty z kolei miesiąc o nazwie marzec), 10. piętro (dziesiąte piętro), ale zasady mówią, że ta kropka jest konieczna, gdy nie wiadomo, czy jest to dziesięć, czy dziesiąty (wskazuje na to forma gramatyczna rzeczownika – dziesiąte piętro i dziesięć pięter, czyli 10 piętro i 10 pięter, kropka nie jest konieczna) 

12 marca 2019 r.

12 marca 2019 roku 

Daty nie oddziela się przecinkiem od nazwy miejsca, gdy mówimy o wydarzeniu: 5 maja 2019 w Warszawie (jedność miejsca i czasu, 2 różne okoliczniki: miejsca i czasu) 

⬇ Feminatywy 

Używamy słów: prezeska, architektka, prezydentka, członkini zarządu, naukowczyni

Ale – kobieta PR-owiec 

⬇ Internet (zapis słowa), „przez internet”

Redakcja Poradni PWN: „Dziś w języku ogólnym, np. w prasie, jest on [zapis małą literą] już chyba częstszy, natomiast w literaturze fachowej wciąż używa się na ogół wielkiej litery” 

Jan Grzenia: „Wyraz Internet – jako nazwa własna – może być pisany tylko wielką literą. Nie znam sensownej definicji, która by uprawniała do uznania tego wyrazu za pospolity. Uzasadnienie przedstawiłem w artykule pt. Internet, zamieszczonym w Słowniku poprawnej polszczyzny (Świat Książki, Warszawa 2004)”

Jan Grzenia napisał książkę Komunikacja językowa w Internecie (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006) 

⬇ Lata 

200 mln lat, 200 milionów lat

dwudziestoletni, 20-letni

20-lecie

XX w. lub XX wiek

dwudziestowieczny, XX-wieczny

lata 20. i lata 30.

20-latek, 12-latek

dwudziestolatek, dwunastolatek 

⬇ Obce nazwy firm, portali, czasopism

Obce nazwy firm typu Microsoft, Nike, ale też portali społecznościowych np. Twitter, Facebook oraz czasopism „The New York Times”, „The Boston Globe” (a także ich stron internetowych), co prawda możemy odmieniać przez przypadki, ale staramy się tego unikać, gdy tworzymy bardzo oficjalne w tonie teksty (w firmie Microsoft, a nie w Microsofcie – chyba że tekst ma charakter swobodny)

Nazwy mediów społecznościowych są już dosyć zadomowione w polszczyźnie, podobnie jak nazwy niektórych czasopism, więc w tekstach o lżejszej formie można je odmieniać, „na Facebooku”, „na LinkedInie”, ale gubi się wtedy oryginalna nazwa (czasem to jest ważne) i brzmi to mniej poważnie niż „na portalu społecznościowym LinkedIn” 

⬇ Pojęcia obce i branżowe

Pojęcia obce, które w oryginale mają zapis z dużymi literami, zapisujemy w taki sam sposób

Przykład: Agile, Data Driven Banking, Big Data

Wyjątkiem jest internet (ustalony zapis z użyciem małej litery)

Obce nazwy stanowisk i zawodów zapisujemy tak samo jak w oryginale (wersja z dużymi literami)

Przykład: Product Manager, Data Scientist, Data Miner

Tych nazw w zapisie oryginalnym staramy się nie odmieniać (Data Driven Bankingu, Data Minerów)

Liczbę mnogą w takim przypadku tworzymy w oryginalnym języku, w angielskim dodajemy „s”, czyli Data Scientists, a nie Data Scientyści 

Ale polskie nazwy stanowisk i zawodów zapisujemy małymi literami

Przykład: dyrektor ds. zarządzania danymi, informatyk

Wyjątek stanowią tytuły i stanowiska pisane zwyczajowo z użyciem dużej litery w danej firmie (trzeba to wiedzieć, to wówczas działa na prawach cytatu) 

Skróty angielskich pojęć wyjaśniamy w nawiasie.
Przykład: HR (Human Resources)

Wyjaśnienia pojęć tłumaczonych zapisujemy w nawiasie z dopiskiem oznaczającym język, zazwyczaj jest to „ang.”

Przykład: zarządzanie zasobami ludzkimi (ang. Human Resources)

W tym przypadku trzymamy się nadal zasady, że pojęcia zapisujemy w oryginalnej wersji, z użyciem dużych liter

Dłuższe teksty w obcym języku (cytaty) zapisujemy w cudzysłowie

Mogą być wprowadzone dwukropkiem, szczególnie gdy są dłuższe

Przykład: „To be or not to be”

Ale nie stosujemy pisma pochyłego do zapisywania obcych tekstów, pojęć (jest ich za dużo i wprowadzałoby to chaos w tekstach, szczególnie technicznych)

Nowe pojęcia branżowe w wersji spolszczonej lub zapisane po polsku podajemy za pierwszym razem w cudzysłowie, a potem już nie

Przykład: „danetycy”

⬇ Pojęcia obce, zadomowione w języku

Pojęcia obce, które są już zadomowione w języku (np. smartfon, laptop), zapisujemy z użyciem małej litery (zasada w języku polskim)

Podobnie czynimy z branżowymi pojęciami, które odnoszą się do znanych pojęć (content marketing), takie pojęcia odmieniamy przez przypadki, np. ze smartfonem, dla content marketingu

UWAGA! Możemy ustalić dla danej publikacji, że w celu utrzymania przejrzystości treści zapisujemy z użyciem dużych liter też np. Content Marketing, ale musimy to jasno na początku ustalić. Gdy pojęcie zapisujemy z użyciem dużych liter, staramy się go nie odmieniać (raczej tego unikamy, aby zachować wrażenie, że słowo ma taką formę zapisu na prawach cytatu) 

⬇ Pojęcia techniczne i specjalistyczne

Billboard (zapis oryginalny, zgodny ze słownikiem PWN) 

Boomersi (pokolenie powojennego wyżu, najczęstsza forma zapisu tekstach polskich) 

Developer (w firmach informatycznych, zapis oryginalny, aby odróżnić pojęcie od dewelopera inwestującego w budowę domów na sprzedaż) 

E-book (zapis oryginalny, zgodny ze słownikiem PWN) 

E-commerce (zamiast eCommerce, wewnątrz zdania mała litera, e-commerce) 

FinTech (po angielsku występuje również zapis fintech, po polsku jest też Fintech, ale najlepiej oddaje połączenie finansów i technologii skrót FinTech) 

Kindle’a (zasada odmiany po apostrofie dla słów zakończonych niemą literą, czytnik Kindle i czytnika Kindle’a) 

Millenialsi (pokolenie osób urodzonych na przełomie XX i XXI wieku, zapis częściowo spolszczony) 

Offline (zapis bez kreski, preferowany przez słownik PWN) 

Omnikanałowe (częściowo spolszczone słowo omnichannel) 

Online (zapis bez kreski, preferowany przez słownik PWN) 

SMS-a i SMS-u (dla wiadomości tekstowej dopełniacz to SMS-a, ale już dla usługi jest to SMS-u) 

Start-up (zapis oryginalny, zgodny ze słownikiem PWN) 

⬇ Procenty

11% (bez spacji), jedenaście procent, 11 procent, 11 proc.

11-procentowy lub 11-proc. (procentowy)

Nie wolno korzystać ze znaku % zamiast słowa procentowy w złożeniach z liczbą zapisaną cyfrą czy cyframi (NIE: 11% rabat lub 11%-owy rabat) 

⬇ Przedziały liczbowe 

od 10 do 20, 10-20 

Wersja 10 – 20 (dłuższa kreska i spacje) nie jest błędna, ale nie jest zalecana przez językoznawców (przynajmniej niektórych, jest to logiczne) 

⬇ Przedziały czasu złożone 

Przedział lat: 1985-2019 

Przedział wieków: XIX-XX, ale XIX w. – XX w. (dłuższa kreska i spacje po obu stronach, myślnik, bo występują na końcach kreski różne pojęcia „w.” i „XX”) 

Podobnie: 43 p.n.e. – 23 n.e. (bo kreska łączy „p.n.e.” i „23”) 

I na tej samej zasadzie raczej: od 23 września 1967 do 24 maja 1986,

23 września 1967 – 24 maja 1986 (półpauza, dłuższa kreska i spacje)

23 stycznia – 24 maja (jak wyżej)  

⬇ Przypisy

Jeśli przypis stanowi adres internetowy, to wklejamy go bez opisu, bez dużej litery na początku i kropki na końcu

Przykład: [1] https://www.onet.pl/ 

[J. Grzenia, Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa 2006].

Jeśli przypis ma postać bibliograficzną to na początku duża litera, a na końcu kropka

Przykład: [1] Raport GS1 Polska.

Właściwy przypis spełnia następujące zasady:

Inicjał imienia i nazwisko, przecinek, pochyłym pismem nazwa książki, przecinek, na końcu miejsce publikacji i data (bez przecinka pomiędzy), ale jeśli jest nazwa wydawnictwa i data, to wtedy z przecinkiem. Na końcu zawsze kropka.

Przykład: [1] P. Tkaczyk, Grywalizacja. Jak zastosować mechanizmy gier w działaniach marketingowych, Gliwice 2012.

Jeśli nie ma autora konkretnego, tylko jest firma, organizacja, to najpierw tytuł pochyłym pismem, a po przecinku nazwa firmy prostym, na końcu kropka.

Przykład: [1] Czy Polska ma szansę stać się hubem IT Europy, Software Development Association Poland. 

⬇ Waluty

Gdy podaje się kwoty, to lepiej jest używać skrótów: 100 USD, 100 PLN, 100 EUR 

Pełne nazwy walut w zdaniach o charakterze opisowym: Przeżył bez złotówki 

USD, dolary

PLN, zł, złotówki – stosować skrót PLN, gdy jest USD i EUR w tekście

EUR, euro 

Euro jest rodzaju nijakiego: to euro, jedno euro 

⬇ Wyliczenia

Wyliczenia mają zasadę, że po numerze (i literze) z kropką stawiamy dużą literę – niezależnie od tego, czy to jest jedno słowo, wyrażenie, czy kolejne zdanie 

Jeśli jest jedno słowo lub wyrażenie, to nie wstawiamy przecinka, może być ewentualnie kropka albo brak znaku

Przykład: 1. Dzień lub 1. Dzień
Przykład: A. Dzień lub A. Dzień 

Jeśli w punktach są pełne zdania i mamy numerację z kropkami, to na końcu stawiamy kropki

Przykład: 1. Kwarantanna jest ważna ze względów epidemiologicznych.

Jeśli nie chcemy wstawiać dużych liter i chcemy kończyć przecinkami punkty, to można dać nawias po numerze lub literze (to dotyczy też pełnych zdań)

Przykład: 1) dzień, lub A) dzień, albo a) dzień,
Przykład: 1) kwarantanna jest ważna ze względów epidemiologicznych, 

Można też zrobić wyliczenia hasłowe (ze znakami graficznymi na początku, ale nie liczbą ani nie literą)

Mogą się one zaczynać małą literą lub dużą

Jeśli zaczynają się dużą literą, to mogą mieć na końcu kropkę (ale nie muszą)

Przykład:

• to jest ważna kwestia
• To jest ważna kwestia  
• To jest ważna kwestia. 

⬇ Wyrażenia wątpliwe, chociaż popularne

Projekt dedykowany, usługa dedykowana, zespół dedykowany – używanie tego słowa w znaczeniu „specjalnie przeznaczony do czegoś” jest obecnie bardzo popularne w kręgach biznesowych, ale stanowi to kalkę z języka angielskiego

W języku polskim „dedykowany” może być wyłącznie utwór poświęcony jakiejś osobie, dedykacja umieszczona w książce
Należy unikać „dedykowanych zespołów i usług”, bo to nie brzmi dobrze 

Dostarczać usługi, dostarczać produkty – jeśli dostarczamy konkretne rzeczy, produkty, to należy używać odmiany w bierniku (kogo? co?), „dostarczać mleko”, „dostarczać węgiel”, ale jeśli dostarczamy czegoś niematerialnego, bardziej abstrakcyjnego, to powinien być dopełniacz, czyli „dostarczać (czego?) informacji”, „dostarczać (czego?) wiadomości, emocji”, czyli też „dostarczać (czego?) usług” (nie „usługi”) 

To powoduje zamieszanie, bo np. produkty informatyczne nie są do końca tym samym co mleko lub węgiel, a forma w dopełniaczu może brzmieć dla odbiorców dziwnie, np. „dostarczamy spersonalizowanych usług” 

Problem polega na tym, że w języku polskim najbezpieczniej jest dostarczać konkretne rzeczy (jak tragarz albo kurier), w sensie przenośnym dostarczać radości i powodów do dumy, a na pograniczu używać innych określeń niż dostarczanie, np. oferować
Mamy tu znowu do czynienia z kalką z języka angielskiego, która nie do końca pasuje do realiów języka polskiego